“Dans le café de la jeunesse perdue” by Patrick Modiano

 Chà, nhẽ ra nó không nên được đặt tên như thế, nhẽ ra nó phải được đặt đại loại như là “phố lần qua phố” thì có lẽ đúng hơn. Ngợp những con phố, con dốc, khu nhà, đại lộ, góc đường, nếu ai một lần sống ở Pari và lang thang qua những phố những đường này, nhất là vào chiều tà hay đêm tối, chắc sẽ thích thú vô cùng khi đọc nó. 

Đây là một truyện cực kỳ khó đọc, nó có lẽ đòi hỏi nhiều trải nghiệm, kiểu như những băn khoăn vô định về ý nghĩa cuộc đời này, rồi thì khát vọng tư do trừu tượng, giải thoát hoàn toàn khỏi những ám ảnh và mong muốn tầm thường. Những câu văn cứ nhẹ nhàng, man mác nhưng tựu chung lại hợp thành một câu chuyện có chiều sâu triết lý không dễ gì hấp thụ.

Và cứ cho rằng nó đòi hỏi những suy nghĩ triết lý, và nó cần những trải nghiệm tự vấn nhất định, thì nếu bạn không đáp ứng cả hai điều kiện đó, bạn phải đọc nó ít nhất hai lần, bởi lẽ đó là những dòng suy nghĩ miên man, những hồi tưởng triền miên nối tiếp của những con người rời rạc nhưng có điểm chung ở chỗ cùng để ý sâu sắc đến sự tồn tại của nàng Louki và những dòng suy nghĩ của chính nàng nữa. Người đọc như bị nhúng mình vào cái tâm trạng u u minh minh đó của nàng rồi cũng như muốn thoát ra khỏi tất cả những lầng quầng khắc khoải đó, để được cái cảm giác tự do như thế này “Rồi tôi sẽ sớm tới được rìa vách đá và tôi sẽ gieo mình vào khoảng không. Hạnh phúc sao khi được bồng bềnh trong không trung và rốt cuộc cũng biết được cảm giác phi trọng lực mà tôi vẫn tìm kiếm lâu nay”. (Trang 98). 

Trở lại với việc đọc hai lần, những hồi tưởng lan man trong bối cảnh rất buồn, tối và cũ của Pari khiến người đọc cứ lật dở lật dở mãi, để tìm một cao trào, một nút thắt, để được thỏa mãn khi một nút thắt được mở như hầu hết các thể loại truyện thông thường, và người ta bỏ qua việc đọc chậm, để hiểu những ý muốn rất nhỏ nhoi và mãnh liệt của nàng Louki đáng thương. Tuy thế, người ta sẽ tự mình muốn và phải đọc lại, vì truyện hóa ra lại là một mạng nhện nút thắt từ đầu đến cuối, tấm mạng nhện ấy đến phút cuối được xé toang ra để kết thúc. Và ta phải đọc lại, để hiểu từng nút thắt trong cái mạng, và vì sao nó cần phải được xé theo cách ấy.

Thoáng đọc những trang đầu, về một quán café, cũng như phần lớn những chúng ta, quán café (hay quán nào đó, nơi nào đó) mà chúng ta sẽ xem nó là “một chốn trú ẩn khỏi mọi thứ gì mà” ta “mường tượng là u ám của cuộc đời”, là nơi mà ta “bỏ thật nhiều thời gian” để đến là bởi ta muốn người ta cho” ta “cái lời khuyên ấy, một lần cho tất cả” rằng “đừng lui tới cái chốn đó nữa”, chốn đó có thể là trường Mỏ với chàng thanh niên trẻ trong truyện, là trường Ngân hàng với Ngọc Tròn, là trường ABC đối với XYZ, ai hiểu và cùng hoàn cảnh thì cứ việc thay thế tên mình và cái trường mà tên của nó đã từ rất lâu “mỗi lúc một trở nên kỳ quái hơn”.  

Nhưng biết được mình ghét cái gì, cái gì không phù hợp với mình, hữu hình như kiểu một ngành nghề một trường học mà mình trót sa chân vào bởi xu thế - vòng lặp xã hội, để rồi tìm cách thoát ra nó, bằng một cái khác hữu hình, như việc viết lách, chụp chọt, dịch dọt, vẽ vời, hát hò, may vá, làm sự kiện, … thì vẫn còn rất lạc quan, có cái gì cụ thể để mà đi tới, mà ước mơ, và nỗ lực mà sống. Nhưng nàng Louki thì khác, nàng chẳng có gì ngoài tuổi thơ hiu hắt, những con phố ngút mắt, một vài con người tốt và xấu tình cờ xuất hiện trong cuộc đời nàng, cái quán café cho những tâm hồn lạc lối trú ẩn cũng không giữ được nàng, và cả sự đồng điệu của người bạn tâm hồn cũng không thể giữ được nàng. “Nàng muốn đào thoát, trốn đi mỗi lúc một xa hơn, đoạn tuyệt thật phũ phàng với đời thường, để được hít thở không khí tự do”. (trang 121).

Hiểu một con người nhiều khi cũng giống như hiểu một triết lý khó vậy, nhiều khi chả hiểu được hết, và yêu thương như thế nào mới là phải cách, để khiến cho họ muốn đi về phía trước đón nhận cuộc đời này một cách tích cực, cũng chả biết luôn. Xem ra có vẻ rắc rối quá nhỉ, thôi cầm lên và đọc đi, coi có hiểu được chút gì hay có cảm nhận gì khác so với tớ không? Cơ mà người dịch truyện này (bác Trần Bạch Lan) dùng mấy từ tiếng Việt gì mà tớ không hiểu nó có nghĩa là gì luôn ế: rợ (trang 79), ngẫn, tập ấm, cắt cầu (97).

PS: bỗng nhiên muốn học tiếng Pháp.