Lời dạy của Rumi

Một người đồng nghiệp thân mật được tôi tặng cho quyển sách vừa dịch xong, sách khổ ngang mới còn thơm mùi giấy in, đọc qua phần giới thiệu được dịch từ lời của nhà biên soạn Andrew Harvey, người ấy nói, "câu văn sao mà lủng củng, em đã cho sinh non một đứa con rồi, nếu là chị, chị sẽ đi học một khóa biên dịch, dịch thuật."
Câu ấy như thế này: "Trong thời đại thách thức này, khi mà mọi thứ phụ thuộc vào khả năng tình thương được duy trì, vào lòng tin mù quáng và một nửa điên khùng, vào khả năng đối diện liên tiếp với hạnh phúc và thỉnh thoảng là nguy hiểm chết người, tác phẩm của Rumi sẽ cho ta lời dẫn đường sáng rõ và sự động viên tinh thần trước những chịu đựng thậm chí còn sâu sắc hơn."
Tất nhiên, tôi chỉ im lặng, sự giải thích hay phân trần trong trường hợp này là vô ích. Luôn có những người thân với ta trên một phương diện nào đó của cuộc sống, nhưng họ không sao hiểu được những điều ta thích, ta muốn và những việc ta đang làm, và thật sự, sách là thứ có nhiều tầng nấc, nhiều chủng loại nhất, thích hay không thích, hiểu hay không hiểu, chẳng có nghĩa lý gì với việc bắt họ hiểu hay thích một quyển sách nhất định nào cả, có quá nhiều yếu tố ảnh hưởng. 

Vả lại, Rumi có bài thơ như thế này:
"Nhận thức chân chính có hai cánh, còn quan điểm chỉ có một:

Quan điểm thì lỗ chỗ sai lầm và tầm bay rất ngắn.

Con chim một cánh rơi dập mặt;

Cố gượng dậy cũng chỉ được vào ba bước.

Con chim của quan điểm cứ té lên té xuống,

Bởi nó chỉ dùng một cánh để bay về nhà.

Khi con chim này đánh buông cái quan điểm

Nhận thức sẽ cho nó thấy hình hài của nó

Con chim một cánh được ban phước thành hai

Sải rộng cánh bay, bước dài mạnh mẽ

Hết té dập mặt, chẳng còn ốm đau.

Hành trình bắt đầu, nó bay bằng hai cánh như Gabriel,

Không quan điểm, không do dự hay bàn cãi.

Nếu cả thế giới nói với nó “Ngươi đang bay trở về Nhà,

Ngươi đang trên đường chính nghĩa”

Lời ca ngợi chẳng tăng tiến nhiệt tình hăng hái,

Vì tâm hồn đơn độc đã không còn vương víu thế gian.

Nếu ai đó nói, “Ngươi lạc lối!

Đừng tưởng ngươi là núi, ngươi chỉ là cọng rơm,”

Nó chẳng hoài nghi bởi lời chê bai tầm thường

Cũng chẳng ưu phiền nếu mọi người bỏ rơi."

Tuy nhiên, thật tình cờ, câu văn được người ấy trích dẫn quả thật thích hợp để tôi có thể bắt đầu lời giới thiệu cho quyển sách này.

Đúng vậy, thời đại này quả đúng là một thời đại "thách thức", có thể kể tên một vài hiểm họa lớn nhất do con người gây ra hiện nay là sự hủy hoại môi sinh, lạm dụng công nghệ trong nông nghiệp và thực phẩm gây ra hàng loạt chủng loại ung thư mới, chiến tranh và chủ nghĩa bá quyền, hình như tất cả đều xuất phát từ sự độc ác và tham lam của con người. Vậy thì làm gì có cách nào khác, mà nói đúng như Andrew Harvey là "mọi thứ phụ thuộc vào khả năng tình thương được duy trì".

Trên con đường khám phá mục đích cuối cùng của cuộc sống này, cũng đôi lần ta thấp thoáng nhìn thấy nó, ta hạnh phúc vì có một lẽ sống để đi, nhưng rồi ta lại bị cái gọi là "thực tại" - được quy định bởi xu thế xã hội, mà xu thế rõ nhất hiện nay là chạy theo vật chất và lợi ích trước mắt - vùi dập ta trong đói nghèo và những ham muốn "xôi thịt". Vậy thì chỉ còn lại niềm tin, niềm tin vào tình thương yêu, vào việc buông bỏ bản ngã, vào Chúa trời - tất nhiên, Chúa trời không phải ông già ngồi trên cao đang phe phẩy cây gậy thần, mà là quy luật vũ trụ về sự vận động nhân quả - mới có thể cho người ta sức mạnh để tiếp tục giữ cho mình cội rễ tâm linh. Một niềm tin như thế, trước bao vùi dập của đồng tiền và những lợi ích nhỏ nhen, nó đi ngược chiều với đám đông ích kỷ, do đó, hẳn nó cần phải "mù quáng và điên khùng", mù quáng và điên khùng yêu thương, mù quáng và điên khùng cho đi mà không cần nhận lại. 

Mặt khác, đi đúng đường cho người ta hạnh phúc chân chính, bằng an tâm hồn, trí tuệ rộng mở, cởi bỏ tất cả tị hiềm cá nhân và toan tính vật chất, cả những ganh ghét đố kị và sự thất vọng trần tục. Sớm hay muộn, với khổ đau cùng với hạnh phúc xen lẫn, cuối cùng để đi đến "bản lai diện mục", sẽ có những khoảnh khắc đấu tranh tận cùng, đau khổ đến tận cùng để rồi trút đi những hằn tích cuối cùng của tham lam ích kỷ, của độc ác thú tính, của cái tôi tầm thường, nói cách khác, có một sự hủy diệt và thay mới hoàn toàn về mặt tâm linh, con người bước sang một tầm cao mới. Tôi nghĩ, đây chính là lí do tại sao Andrew nói người ta có lúc phải đối diện với "nguy hiểm chết người" trên con đường ấy.

"Lời dạy của Rumi" sẽ là tấm bản đồ chỉ trước cho ta những vui sướng và khổ đau phía trước, những điều đang chờ đợi ta trong quá trình tiến hóa của chính bản thân mình. Ông đưa ra những lý giải triết học thông qua những bài thơ mộc mạc, những câu chuyện ngụ ngôn hài hước, đôi lúc ta như nghe được nhạc điệu tung hê thần thánh trong lời thơ hay câu chuyện ấy. Ông vui vẻ như những vị Phật.

Một điều thú vị khác về quyển sách này, Rumi sử dụng rất nhiều những điển tích Hồi giáo, bạn đọc sẽ được mở mang trước những khái niệm, tên gọi - vốn rất mập mờ với nền văn hóa Á Đông và Phật giáo - được chú thích chú giải cặn kẽ, làm nền tảng rất tốt những tìm tòi sau này có liên quan. Mình có kỷ niệm thú vị là sau khi dịch xong quyển sách này, tình cờ  xem phim Cuộc chiến Pharaoh - Exodus chiếu ở rạp hồi tháng 12/2014, thì hiểu vanh vách toàn bộ nội dung phim và vô cùng thích thú khi thấy các sự kiện điển tích được tái dựng khá chính xác qua màn ảnh và các kỹ xảo hoành tráng. 

Mong muốn trước hết của mình khi người đọc tiếp cận với tác phẩm này - đến từ "con người huyền hoặc, một trong những nhân vật xuất chúng nhất mà dòng Sufi từng sản sinh được" (1) - đó là người đọc đừng xem đây là một tác phẩm tôn giáo, vì Chúa được nhắc đến, luôn luôn và chắc chắn không phải là một ông già ngồi trên cao đang phe phẩy cây gậy thần nắm quyền sinh sát, mà là tình thương trong một khái niệm rộng lớn, là quy luật nhân quả của vũ trụ, là chân ngã và con người cuối cùng chúng ta phải vươn tới trên hành trình này, Chúa ở trong chính chúng ta.

Cuối cùng, có thể mua vồ vập nhưng đừng đọc vồ vập và hiểu vồ vập, quyền sách này dành cho tất cả, nhưng không phải ai cũng hiểu ngay từ lần đọc đầu tiên.

(1) - như anh Nhị Linh nói ở đây